چرخش مچ پا به داخل در کودکان
انحراف پا به داخل یک مشکل مادرزادی است که در آن استخوان ران یا استخوان ساق پا و یا هر دو به سمت داخل می‌چرخند. در مواردی نیز چرخش پنجه پا (پنجه کبوتری) عامل بروز این مشکل است. خوب است بدانید که اکثر مواقع با ادامۀ رشد و بزرگ‌تر شدن کودک، چرخش پا به داخل بهبود می‌یابد. اما در صورت شدید بودن عارضه، هر چه سن کودک به ۱۸ ماهگی نزدیک‌تر می‌شود، شاهد عدم توانایی او در ایستادن، راه رفتن و یا تأخیر در آغاز راه رفتن خواهید بود. روش‌های تصویربرداری چون انواع اسکن پا، به تشخیص علت چرخش پا به داخل در کودکان کمک می‌کند. به کمک کفی طبی، کفش طبی و بریس نیز می‌توان این عارضه را درمان کرد. تشخیص و درمان انحراف مچ پا در کودکان طی مراحلی انجام می‌گیرد که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.
فهرست مطالب
مرحله ۱: معاینۀ اولیه و تشخیص علت
تشخیص علت انحراف مچ پا به داخل
اولین قدم در تشخیص اختلال انحراف مچ پا به داخل یا همان پنجه کبوتری، معاینۀ فیزیکی است. بیمارانی که کلینیک ارتوپدی فنی تندرست را برای تشخیص و درمان انتخاب میکنند، توسط متخصصین کلینیک تحت معاینه قرار می‌گیرند. معاینۀ اولیه به ۲۰-۳۰ دقیقه زمان نیاز دارد که طی آن، متخصص پاهای کودک را در وضعیت‌های مختلف در حالی که راه می‌رود، خم شده و یا ایستاده است، بررسی می‌کند.
انحراف استخوان ساق، استخوان ران و پنجه پا سه دلیل شایع و مهم بروز انحراف مچ پا به داخل محسوب می‌شوند. ناهنجاری‌های ذکر شده عموماً مادرزادی هستند که در اثر موقعیت نامناسب جنین در رحم مادر و یا نقایص ژنتیکی (ارثی) بروز میکنند. بنابراین، انحراف پا به داخل بعد از تولد و اغلب در سنینی که توانایی حفظ تعادل و قدم برداشتن در کودک کامل می‌شود، خود را نشان می‌دهد. کج گذاشتن پا به داخل ممکن است در یک یا هر دو پا مشاهده شود.
چرخش استخوان ساق پا به داخل (Internal tibial torsion)
استخوان تیبیا یا همان درشت‌نی (tibia) بزرگ‌ترین استخوان قسمت پایینی پا است. این استخوان در کودکان زیر ۴ سال چرخش طبیعی به سمت داخل دارد. در مواردی، زاویۀ چرخش بیش از مقدار نرمال بوده و سبب انحراف مچ پا به داخل می‌شود. در این حالت، هنگامی که کودک ایستاده است و یا راه می‌رود، چرخش زانوها به سمت خارج و پاها به سمت داخل کاملاً مشهود است. در این شکل از چرخش مچ پا به داخل، دامنۀ طبیعی حرکت پا محدود شده و راه رفتن دشوار می‌شود.
عواملی چون وضعیت نامناسب داخل رحم، خوابیدن رو به شکم و نشستن روی پاها چرخش استخوان ساق پا و کج گذاشتن پا به داخل را تشدید میکنند. در صورتی که این عارضه بعد از سن ۴ سالگی نیز ادامه پیدا کند، لازم است به دنبال روش درمانی مناسب باشید.
چرخش استخوان ران به داخل (Femoral anteversion)
استخوان فمور استخوان بلندی است که مفصل لگن را به مفصل زانو متصل می‌کند. در دوران رشد کودک، استخوان ران چرخش نسبی به سمت داخل دارد که به تدریج با بزرگ‌تر شدن او، میزان چرخش کاهش می‌یابد. این حالت زمانی نگران کننده خواهد بود که میزان انحراف بیش از حد باشد و با رشد کودک، بهبود نیابد. در این حالت، زانوها و پاها به سمت داخل بدن منحرف می‌شوند و این همان چرخش مچ پا به داخل است. این نوع از کج گذاشتن پا به داخل، در کودکانی که عادت دارند به شکل “W” بنشینند، تشدید می‌شود. آن‌ها اغلب دردی احساس نمی‌کنند اما تعادل‌شان حین راه رفتن بهم خورده و در مقایسه با همسالان خود بیشتر زمین می‌خورند.
بیمارانی که انحراف استخوان ران در آن‌ها تا سنین بالای کودکی و گاهاً نوجوانی ادامه می‌یابد، ممکن است در زانوها نیز احساس درد داشته باشند.
چرخش پنجه پا به داخل (Metatarsus adductus)
یکی از شایع‌ترین ناهنجاری‌های مادرزادی که موجب انحراف مچ پا به داخل می‌شود، متاتارسوس اداکتوس یا همان پنجه کبوتری است. در این عارضه، فضای کم داخل رحم موجب تغییر شکل پای جنین و چرخش مچ پا به داخل می‌شود. سابقۀ خانوادگی و نحوه خوابیدن کودک (خوابیدن رو به شکم) بعد از تولد نیز می‌توانند پنجه کبوتری را تشدید کنند. در واقع این قسمت پنجه پا است که به حالت هلال و خمیده درمی‌آید و راه رفتن و ایستادن کودک را با مشکل روبه‌رو می‌کند.
علت‌های نادر انحراف پا به داخل
کج گذاشتن پا به داخل در کودکان ممکن است علت‌های نادری داشته باشد که در ادامه با مهم‌ترین آن‌ها آشنا می‌شویم:
- فلج مغزی: در این اختلال مغزی، به علت اسپاستیسیتی عضلات، ران‌ها و زانوها به یکدیگر نزدیک می‌شوند و مچ پاها تحت تأثیر چرخش لگن، به طرف داخل می‌چرخند. بدین ترتیب، کودک توان راه رفتن و ایستادن کنترل شده را ندارد و به صورت غیر طبیعی حرکت می‌کند.
- دیستروفی عضلانی: دیستروفی عضلانی یک بیماری پیشرونده است که موجب ضعف و تحلیل عضلات می‌شود. شایع‌ترین علائم آن که عموماً در ابتدای کودکی بروز میکنند، عبارتند از: افتادن مکرر کودک، به سختی برخاستن از وضعیت خوابیده و یا نشسته، مشکل در پریدن و دویدن، راه رفتن روی انگشتان پا.
- اسپینا بیفیدا: اسپینا بیفیدا نیز می‌تواند یکی از علل نادر چرخش مچ پا به داخل باشد. در این بیماری، نخاع و ستون فقرات به درستی شکل نمی‌گیرند. اسپینا بیفیدا انواع مختلفی دارد که علائم آن‌ها با یکدیگر متفاوت است. در یکی از انواع بیماری، فرد دچار ضعف حرکتی شدید در پاهای خود می‌شود.
لازم به ذکر است که گذاشتن مچ پا به سمت داخل در بزرگسالان نیز مشاهده می‌شود. پوشیدن کفش‌هایی که پاها را در وضعیت نامناسب قرار می‌دهند، بالا رفتن سن و ضعف عضلانی ناشی از آن از جمله علل این عارضه در بزرگسالان هستند.
مرحله ۲: اسکن پا
اسکن دو بعدی و سه بعدی
اسکنرهای کف پا در واقع اسکنرهای نوری هستند که تصاویر دو بعدی و سه بعدی از کف پای بیمار و نقاطی که بیشتر وزن بدن روی آن‌ها وارد می‌شود ارائه می‌دهند. این شکل از تصویربرداری به راحتی و با سرعت بالایی انجام می‌شود و اطلاعات دقیقی از وضعیت بیمار در اختیار پزشک می‌گذارد.
مرحله ۳: درمان و ساخت ارتز
درمان با ارتز | رویکرد درمانی | کاربرد ارتز | اثربخشی ارتز |
نظارت و ارزیابی | بیمار در طول زمان بدون مداخله درمانی تحت نظر است. | در موارد خفیف و یا ابتدای کودکی (نوزادان و کودکان نو پا) کاربرد دارد. | برای کودکان خردسال که اغلب چرخش پا به داخل در آن‌ها به خودی خود برطرف می‌شود، بسیار مؤثر است. |
طب فیزیکی | تمرینانی برای بهبود قدرت و هماهنگی عضلات تجویز می‌شود. | در مواردی که چرخش پا به داخل تا سنین بالاتر ادامه پیدا می‌کند و یا راه رفتن با مشکل روبه‌رو می‌شود. | تاحدی به بهبود تعادل عضلانی و قدم برداشتن کودک کمک می‌کند. |
ارتزها | کفی‌ها یا کفش‌های مخصوصی تجویز می‌شوند که به اصلاح وضعیت پا کمک میکنند. | برای کودکانی که چرخش مچ پا به داخل شدید دارند و یا احساس ناراحتی میکنند، استفاده می‌شوند. | کارایی آن‌ها برای بیماران مختلف، متفاوت است؛ اغلب به همراه سایر راه‌های درمانی به کار می‌روند. |
بریس | شب‌ها استفاده می‌شود تا پاها را در وضعیت صحیح خود نگه دارند. | عموماً برای کودکانی کاربرد دارد که انحراف مچ پا شدید دارند و یا دچار بیماری‌های عصبی عضلانی شدید هستند. | تا حدی می‌تواند در طول زمان به تراز شدن پاها کمک کند. |
قالب‌گیری | قالب‌گیری پیاپی، به تدریج موجب اصلاح وضعیت پا می‌شود. | در موارد شدید و بیمارانی که سایر درمان‌ها برایشان مؤثر نبوده، استفاده می‌شود. | به تدریج، ناهنجاری‌های شدید را اصلاح می‌کند. |
جراحی | یک روش درمان اصلاحی است که ساختار استخوان را به وضعیت طبیعی برگرداند. | این روش به ندرت و تنها در مواردی که راه‌های درمانی دیگر مؤثر واقع نشدند، انجام می‌شود. | در رفع ناهنجاری‌های ساختاری بسیار مؤثر است؛ اما ریسک آن بالا است و دورۀ نقاهت طولانی دارد. |
همان‌طور که اشاره شد، درمان کج گذاشتن پا به داخل در کودکان نقش مهمی در جلوگیری از بروز عوارض عارضه دارد. روش درمانی مناسب بسته به سن بیمار و شدت بیماری انتخاب می‌شود. خبر خوب این است که چرخش مچ پا به داخل به کمک درمان‌های غیرجراحی همچون کفی، کفش مخصوص و بریس به طور کامل برطرف می‌شود.
مرحله ۴: چکاپ دوره‌ای
بیمارانی که برای درمان اختلالات مختلف همچون کج گذاشتن پا به داخل به کلینیک ارتوپدی فنی تندرست مراجعه میکنند، به صورت دوره‌ای چکاپ می‌شوند. طی هر چکاپ، وضعیت عارضه و نقشی که روش‌های درمانی (کفی، کفش، بریس و …) در بهبودی آن داشته‌اند، ارزیابی می‌گردد. براساس نتایج به دست آمده، قدم بعدی در مسیر درمان انتخاب و اجرایی می‌شود.
آینده درمان چرخش پا به داخل
دغدغه بسیاری از والدین، طول دورۀ درمان است که بسته به سن کودک تعیین می‌شود. عموماً، در بیماران کمتر از ۱۲ سال، این دوره ۶-۲۴ ماه است. در بیماران بالای ۱۲ سال، درمان بیشتر بر روی کنترل درد در قسمت‌های مختلف بدن (زانو، کمر، مچ و ساق پا) و پیشگیری از بروز عوارض (تشدید مشکلات پای پرانتزی و زانوی ضربدری، گودی کمر و …) تمرکز دارد.
در بیشتر موارد، همزمان به رشد کودک و استفاده از روش‌های درمانی ذکر شده در سنین پایین، مشکل برطرف شده و حرکات کودک (راه رفتن، پریدن، دویدن) طبیعی خواهد شد. در مواردی، علائم ادامه یافته و بیمار بعد از سن ۸-۱۰ سالگی نیز مشکلات حرکتی دارد. در این صورت، جراحی مؤثرترین راه درمانی است. جراحی عموماً با عوارضی همراه است؛ به همین دلیل، والدین باید پیش از انجام آن با پزشک مشورت کافی داشته باشند.
عوارض انحراف مچ پا به داخل در صورت عدم درمان
علائم چرخش مچ پا به داخل که اغلب با شروع ایستادن و قدم برداشتن کودک خود را نشان می‌دهد، عبارتند از:
- حین راه رفتن، به سرعت خسته می‌شوند.
- درد پا در کودکان که اغلب شب‌ها تشدید می‌شود.
- در حفظ تعادل دچار مشکل می‌شوند و دفعات بیشتری زمین می‌خورند.
- بیشتر مایلند در بغل والدین باشند.
- در ناحیه کمر، پشت پاشنه، ساق و مچ پا احساس درد میکنند.
در صورتی که چرخش مچ پا به داخل بعد از سن ۴ سالگی نیز ادامه پیدا کند، کودک دچار عوارض شدیدتری خواهد شد. در طول زمان، با کج گذاشتن پا به داخل، مفاصل زانو، قوزک پا، ران و کمر تحت فشار بیشتری قرار می‌گیرند و آسیب جدی می‌بینند. موارد پایین از مهم‌ترین عوارض عدم درمان چرخش مچ پا هستند:
- گرفتگی عضلات پا و درد ناشی از آن
- انحراف و درد لگن
- درد زانو و ساق پا
- گرفتگی و درد عصب سیاتیک
- سندرم کمپارتمان قدامی
- سندرم پاتلوفمورال
- سندرم تارسال تونل
- التهاب تاندون آشیل
مداخلات درمانی در سن مناسب، از بروز بسیاری از عوارض ذکر شده پیشگیری خواهد کرد.
سؤالات متداول
آیا چرخش مچ پا به داخل خطرناک است؟
چرخش مچ پا به داخل ممکن است باعث درد، التهاب، و مشکلات حرکتی شود. اگر این عارضه درمان نشود، می‌تواند به آسیب‌های مزمن و کاهش کیفیت زندگی منجر شود.
آیا می‌توان از چرخش مچ پا به داخل جلوگیری کرد؟
چرخش مچ پا به داخل در کودکان ممکن است مادرزادی باشد و نتوان از آن جلوگیری کرد. اما در بزرگسالان با استفاده از کفش‌های مناسب، تقویت عضلات، و انجام تمرینات اصلاحی می‌توان از چرخش مچ پا به داخل جلوگیری کرد.
آیا کودک با چرخش مچ پا به داخل می‌تواند بدود یا بپرد؟
بله، اما ممکن است مشکلات تعادلی داشته باشد و بیشتر در معرض آسیب قرار گیرد. بهتر است تمرینات تقویتی انجام شود و از کفش‌های مناسب استفاده شود.
با چرخش مچ به داخل چه کارهایی را نباید کرد؟
از فعالیت‌های سنگین و پرتحرک که ممکن است فشار زیادی به مچ پا وارد کنند، بدون مشورت پزشک خودداری کنید. همچنین از کفش‌های نامناسب استفاده نکنید.
آیا با چرخش مچ پا به داخل می‌توان ورزش کرد؟
بله، اما بهتر است ورزش‌های کم‌فشار انتخاب شوند و از کفش‌های مناسب و وسایل حمایتی استفاده شود. مشورت با پزشک نیز توصیه می‌شود.
آیا با چرخش مچ پا به داخل می‌توان دوچرخه‌سواری کرد؟
بله، دوچرخه‌سواری معمولاً فشاری به مچ پا وارد نمی‌کند و می‌توان آن را انجام داد، البته باید از کفش‌های مناسب استفاده کرد.
آیا با چرخش مچ پا به داخل می‌توان رانندگی کرد؟
بله، رانندگی معمولاً مشکلی ایجاد نمی‌کند. اما بهتر است مراقب وضعیت پا بود و در صورت درد یا ناراحتی به پزشک مراجعه کرد.
